جراحی پیوند کلیه + مراقبت های بعد از آن

جراحی پیوند کلیه در واقعیت انتقال کلیه سالم از بدن اهدا کننده کلیه زنده یا فوت شده به بدن فردی است که کلیه‌هایش به هر دلیلی، عملکرد درستی ندارند.

کلیه‌ها به صورت جفت در بدن ما قرار دارند و لوبیا شکلند. جای آنها در دو طرف ستون فقرات (سمت راست و سمت چپ) درست در زیر قفسه سینه است و می توان با یک کلیه هم زندگی کرد.

وظیفه کلیه ها فیلتر و دفع مواد زائد، مواد معدنی و مایعات از خون است و زمانی که نتواند بدرستی کار کند، مواد دفعی و مایعات اضافی در بدن تجمع می یابند که می تواند منجر به افزایش فشارخون و نارسایی کلیوی شود.

به نظر دکتر فرشاد نامداری فوق تخصص ارولوژی و ناباروری مردان، هنگامی که کلیه ها 90 درصد کارایی خود را از دست بدهند، به مرحله نهایی می رسندESRD: End Stage Renal Disease) ).

چه هنگامی نیاز به پیوند کلیه است؟ پیوند کلیه تا چه سنی انجام می شود؟ چه کسانی می‌توانند اهدا کننده یا گیرنده کلیه باشند؟ در این مقاله همراه با دکتر نامداری، به این سوالات پاسخ می دهیم.

چه کسانی به جراحی پیوند کلیه نیاز دارند؟

همانطور که خواندید پیوند کلیه اغلب یک درمان اجباری در مواردی که 90 درصد کلیه کار نمی کند و یا انتخابی نسبت به دیالیز مادام العمر است.

پیوند کلیه اگر با موفقیت انجام شود، می تواند شرایط زیر را برای بیمار کلیوی که مجبور به دیالیز است، بهبود بخشد:

• کیفیت بهتر زندگی
• بهبود درصد بقا (کاهش خطر مرگ)
• رژیم غذایی متنوع تر
• کاهش هزینه درمان

علت های اصلی نیاز به جراحی پیوند کلیه

دکتر فرشاد نامداری جراح و فوق تخصص کلیه، مجاری ادراری و ناباروری مردان (جراح پیوند کلیه) علل شایع بیماری کلیه را موارد زیر می‌ دانند:

• افراد مبتلا به دیابت مخصوصا اگر کنترل نباشد
• بیماران فشار خون بالا و مزمن که کنترل نباشد
• مبتلایان به بیماری گلومرولونفریت مزمن که علائمی مانند بروز التهاب و زخم فیلتر های کوچک داخل کلیه‌ ها دارد.
• بیماری کلیه پلی‌ کیستیک

اگر بیماری کلیه جدی شود و اختلال در عملکرد آن پیش بیاید بیمار مجبور است برای ادامه زندگی، از طریق دیالیز یا انجام جراحی پیوند کلیه مواد زائد را از جریان خون خود خارج کند.

در چه مواقعی جراحی پیوند کلیه انجام نمی شود؟

پیوند کلیه یک عمل سخت است که برای تمام افراد دیالیزی تجویز نمی شود. دکتر فرشاد نامداری با تجربه ای بالا و موفق در پیوند کلیه موارد زیر را مناسب پیوند نمی دانند:

1. در افرادی که نارسایی قلبی مقاوم، نارسایی تنفسی مزمن، بیماری پیشرفته ی کبدی و … دارند، عمل پیوند انجام نمی شود.
2. بیماران سرطانی با متاستاز یا افرادی که به تازگی تحت درمان سرطان بودند
3. افرادی با بیماری های روحی مانند جنون
4. معتادان به الکل یا مواد مخدر
5. افرادی که نتوانند داروهای ضد ایمنی بدن را بعد از جراحی به صورت مداوم مصرف کنند.
6. اگر مبتلا به عفونتی باشد که درمان نشود یا مرتبا تکرار شود.

چگونه برای انجام جراحی پیوند کلیه آماده شویم؟

از آنجایی که جراحی پیوند کلیه یک عمل دشوار و حیاتی است نیاز است قبل از انجام آن مواردی را بررسی کنید که در ادامه از زبان دکتر نامداری خواهیم خواند:

۱.انتخاب مرکز پیوند

اگر اورولوژیست برای بیمار تشخیص پیوند دهد، به او لیستی از مراکز پیوند ارائه می شود که باید از میان آنها انتخاب کند.

در این انتخاب مرکز پیوند جهت انجام جراحی پیوند کلیه، بررسی موارد زیر لازم و ضروری است:

• اطلاعات لازم در مورد تعداد و نوع پیوند هایی که هرساله مرکز انجام می‌ دهد.
• بررسی میزان بقای بیماران پس از پیوند کلیه
• مقایسه اعتبار مراکز پیوند از طریق بررسی تجربیات دریافت کنندگان
• بررسی برنامه‌ های اهدایی مرکز جهت افزایش شانس دریافت کلیه
• اطلاع و بررسی هزینه های قبل از پیوند شامل آزمایشات، حمل و نقل کلیه یا بیمار و…
• خدمات مرکز پیوند، مانند گروه‌ های مشاوره و پشتیبانی، حمل و نقل و اقامت در طول دوره بهبودی و ….
• استفاده از آخرین تکنولوژی و تکنیک‌ های پیوند

۲. ارزیابی

پس از انتخاب باید تعیین شود که آیا بیمار واجد شرایط برای پیوند کلیه هست یا خیر که طبق چک لیست زیر مشخص می شود:

• بیمار به اندازه کافی برای جراحی و استفاده از داروهای مادام العمر، سالم هست؟
• آیا بیمار دچار بیماری‌ هایی است که در جراحی پیوند کلیه اختلال ایجاد می کنند؟
• بیمار همکاری می کند و از توصیه‌ های گروه پیوند پیروی می‌ کند؟

فرآیند ارزیابی ممکن است چند روز طول بکشد و شامل موارد زیر است:

• معاینه فیزیکی کامل توسط اورولوژیست
• مطالعات تصویربرداری، مانند اشعه ایکس، ام آر آی یا سی تی اسکن
• آزمایشات خون
• ارزیابی روان درمان
• آزمایشات تجویزی توسط اورولوژیست

چگونه می توان اهدا کننده کلیه پیدا کرد؟

به نظردکتر نامداری فلوشیپ فوق تخصصی پیوند کلیه، پزشک اگر تصمیم به پیوند بگیرد و شما را واجد شرایط بداند، توسط او به بیمارستان مرجع پیوند در استان معرفی می شوید.

در مرحله ثبت نام پیوند کلیه، همراه با گواهی پزشک (متخصص داخلی یا فوق تخصص کلیه)، آزمایشات، تصویر برداری و اسکن هایی جهت اطمینان از سلامت شما درخواست می شود.

مدارک لازم جهت پیوند کلیه و تأییدیه انجمن حمایت از بیماران کلیوی از بیمار کسب می شود و تا زمان پیدا شدن کلیه مناسب با شرایط او، در صف انتظار پیوند می ماند.

دو راه برای دریافت کلیه اهدایی وجود دارد:

1. اهدا کننده زنده: می تواند از اقوام درجه یک، فامیل، دوستان بیمار یا غریبه ای باشد که در ازای پول یا هر نیت دیگری، حاضر است یکی از کلیه های خود را برای جراحی پیوند کلیه اهدا کند.
2. اهدا کننده فوت شده: افرادی که به دلایلی چون سکته مغزی فوت می کنند و خانواده و بازماندگان راضی به اهدای عضو می شوند البته اگر کلیه متوفی سالم باشد.

نکته: برای دریافت کلیه از فرد مرده، بیمار در لیست انتظار قرار می گیرد و ممکن است زمان انتظار برای پیوند طولانی شود.

آزمایش های لازم جهت انجام جراحی پیوند کلیه

قبل از اینکه بیمار در لیست انتظار قرار بگیرد، باید آزمایشات گسترده‌ای را انجام دهد و نتایج توسط تیم پیوند مخصوصا یک اورولوژیست مورد اعتماد بررسی می شوند.

از نظر دکتر فرشاد نامداری بهترین دکتر اورولوژیست ونک با تجربه بیش از صدها جراحی موفق در زمینه پیوند کلیه، ارزیابی ها و آزمایش هایی که انجام می شود بصورت زیر است:

• ارزیابی سلامت روان:مسائلی چون حمایت خانواده، استرس، ترس و… توسط روانشناس گروه پیوند بررسی می شوند چون این موارد تاثیر زیادی بر نتیجه پیوند دارند.
• آزمایش خون: تمامی مواردی که ممکن است احتمال پس زده شدن عضو توسط بدن بیمار رخ دهد، بررسی می شوند.
• تست های تشخیصی: آزمایشات تشخیصی مانند اسکن، سونوگرافی، بیوپسی کلیه و حتی معاینه دندان و در زنان ممکن است آزمایش پاپ اسمیر و ماموگرافی هم درخواست شود.

سوالات مهم جراحی پیوند کلیه

اهدا کننده زنده باید واجد شرایط خاصی باشد تا بتواند کلیه خود را در جراحی پیوند کلیه به فرد دیگری بدهد. در این بخش همراه با دکتر نامداری به سوالاتی در این زمینه پاسخ خواهیم داد.

عده ای می خواهند بدانند آیا با یک کلیه هم می توان زندگی کرد؟ اهدا کننده کلیه چند روز بستری می شود؟ آیا برای اهدای کلیه شرط سنی وجود دارد؟ و…

کلیه افراد متوفی واجد شرایط نمی تواند نیاز بیماران را برطرف کند و طبق آمار رسمی که منتشر می شود جالب است بدانید که ایران دارای بیشترین تعداد پیوند کلیه از زنده ی غیر فامیل در جهان است.

اهدا کننده کلیه از لحاظ روانی و گروه خونی مورد بررسی قرار می گیرد. گروه خونی در این پیوند بسیار مهم است اما ناسازگاری RH  یا همان مثبت و منفی بودن گروه خونی مهم نیست.

تحقیقات نشان می دهد میزان مرگ و میر ناشی از اهدای کلیه ۰.۳% است پس می توان با یک کلیه هم زندگی کرد. البته در بعضی از مراکز پیوند، برای اهداکننده شرط سنی وجود دارد.

پاسخ به پرسش های متداول

چه اقداماتی می‌ توانند احتمال موفقیت جراحی پیوند کلیه را بیشتر کنند؟

کاهش وزن، ترک دخانیات، انجام دقیق دستورالعمل های دارویی پزشک

۲ – اگر بدن کلیه جدید را پس بزند، چه می شود؟

ممکن است بدن کلیه جدید را بافت خارجی تشخیص دهد که در اینصورت تلاش می‌ کند تا کلیه پیوندی را پس بزند.

برای تشخیص پس زدن کلیه، بیمار ملزم است بطور منظم آزمایش خون را با هدف پایش عملکرد کلیه انجام دهد و اولین علایم اصولا تب، کاهش مقدار ادرار دفعی، ادم و درد کلیه است.

۳ – دوران نقاهت جراحی پیوند کلیه چقدر است؟

طول دوران نقاهت به موارد زیر بستگی دارد:

• کیفیت انجام جراحی پیوند کلیه
• شغل فرد گیرنده کلیه
• میزان سلامت عمومی بیمار

اما اصولا پس از حدود هشت هفته بیمار می تواند به فعالیت‌ های شغلی و اجتماعی خود برگردد.

۴ – اهدا کننده کلیه چند روز بستری می‌ شود؟

معمولا  یک تا دو روز در بیمارستان بستری می‌ شوند. اما گاهی برای احتیاط و انجام آزمایش‌ های بیشتر احتمال دارد، فرد اهدا کننده ۴ تا ۶ روز بستری بماند.

دکتر فـرشاد نامداری، عضو هیئت‌ علمی دانشگاه علوم پزشکی و حائز رتبه دوم بورد کشوری تخصصی اورولوژی است.

ایشان دانش‌آموخته و دستیار ممتاز دانشکده علوم پزشکی تهرانند و با بهره‌گیری از دانش و تجربه ایشان می‌ توان به‌خوبی از انجام جراحی پیوند کلیه اطمینان حاصل کرد.

مواردی که در اهداکننده بررسی می شود:

• فیلتراسیون گلومرولی (GFR) بیشتر از 80
• بررسی بیماری های کلیوی موروثی در افراد فامیل
• تصویر برداری های لازم
• تست ایمونولوژیک کراس مچ لنفوسیتی

مخلوط کردن نمونه کوچکی از خون گیرنده با خون اهداکننده برای تعیین واکنش بین آنتی‌ بادی‌ های گیرنده در برابر آنتی ژن های خاص در خون اهدا کننده.

کراس مچ منفی به این معنی است که آن‌ ها با هم سازگار هستند و بدن گیرنده به احتمال زیاد کلیه اهداکننده را رد نمی‌ کند.

• گروه خونی اهداکننده‌ و گروه خونی گیرنده اصولا با هم مطابقت دارد یا با همدیگر همخوانی دارد تا ریسک پس زدن کلیه توسط بدن گیرنده، کاهش پیدا کند.
• نوع بافت: جهت دوام طولانی مدت کلیه پیوندی، نشانگر های ژنتیکی را مقایسه می‌ کند.

نکته: برای جراحی پیوند کلیه اصولا کلیه چپ به علت طول ورید بلندتر، انتخاب می شود.

 

روند جراحی پیوند کلیه

پیوند کلیه ممکن است قبل از شروع دیالیز (preemptive)  یا مدت کوتاهی پس از شروع دیالیز (پیوند زودهنگام) انجام شود که در هر دو صورت این جراحی، وضعیت سلامت بیمار را بهبود خواهد بخشید.

در این جراحی برخلاف تصور عموم، کلیه‌های خود بیمار مگر در مواقع خاص پزشکی، از بدن خارج نمی‌شود و کلیه‌ اهدایی در پایین شکم در محلی قرار می گیرد که بهترین اتصال بین کلیه پیوندی و رگ‌های خونی و مثانه برقرار شود.

جراحی پیوند کلیه اگر مانع خاصی نباشد، حدود چهار ساعت زمان می برد، بیمار بیهوش کامل می شود و جراح برشی در شکم، درست بالای کشاله ران ایجاد می کند.

سپس در کلیه اهدایی، سرخرگ و سیاهرگ کلیوی، به سرخرگ و سیاهرگ ایلیاک خارجی متصل می‌ شود و جریان خون عبوری از آن‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد.

در ادامه جراحی پیوند کلیه، میزنای (لوله‌ای که ادرار را از کلیه خارج می‌کند) کلیه اهدایی، به مثانه بیمار متصل می‌گردد و شکاف بدن بیمار، توسط منگنه جراحی (استاپلر) یا بخیه زدن، به هم وصل می‌شود.

در سال‌های اخیر جراحی لاپاراسکوپی یا جراحی با حداقل تهاجم انجام می شود که این امکان را فراهم می‌آورد تا جراحی پیوند کلیه با ایجاد برش‌های بسیار کوچک انجام شود.

مراقبت های پس از جراحی

بیمار پس از انجام جراحی پیوند کلیه (Kidney transplantation) درد کلیه سمت راست یا چپ یا همان درد پهلو دارد، اما به تجویز پزشک معالج، پس از 24 ساعت از تخت پایین می آید و حدود یک هفته در بیمارستان و تحت نظر می ماند.

جالب است بدانید زمان بهبود اهدا کننده زنده با متوفی فرق دارد و اگر کلیه اهدایی از فرد زنده باشد، بیمار سریع تر به فعالیت روزانه خود برمی گردد.

تا کلیه اهدایی با شرایط جدید سازگار شود و کار خودش را شروع کند، بیمار تحت دیالیز قرار می گیرد و طبق نظر دکتر نامداری، باید موارد زیر را رعایت کند:

• حداقل ۶ تا ۸ هفته بعد از عمل جراحی پیوند کلیه جسم سنگینی را بلند نکند (2 تا 3 ماه بعد عمل زیر 9 کیلوگرم و تا 6 ماه زیر 18 کیلوگرم).
• فعالیت بدنی شدید انجام ندهد.
• شروع روابط جنسی ١ ماه پس از پیوند بلامانع است.
• در خانمها تا ١ سال پس از پیوند، بارداری و شیردهی ممنوع است.
• بیمار از بستن کمربندهای تنگ خودداری کند.
• داروهای تجویزی پزشک مانند داروهای سرکوب کننده ایمنی به دقت استفاده شوند.
• برای پیشگیری از عفونت، رعایت بهداشت محیط و بهداشت فردی بسیار مهم است.
• در خانم ها توصیه به انجام پاپ اسمیر منظم جهت تشخیص به موقع سرطان دهانه رحم می شود.
• بیمار باید به طور مرتب، به ویژه ظرف یک سال نخست چک آپ شود.

 

علائم پس زدن پیوند کلیه

دکتر فرشاد نامداری بهترین دکتر فوق تخصص اورولوژی در تهران و فلوشیپ فوق تخصصی پیوند کلیه، در این مورد می گویند که پس زدن پیوند به صورت یکی از علائم زیر خود را نشان می دهد:

1. سفت شدن کلیه پیوندی
2. تب (بالای 37.3)
3. تجمع مایعات در بدن یا ادم و ورم
4. افزایش وزن ناگهانی (طی ۲۴ ساعت ۱ کیلوگرم)
5. افزایش فشار خون
6. کاهش محسوس ادرار
7. افزایش کراتینین خون

اگر پس زدن در روزهای اولیه پس از پیوند اتفاق بیافتد، کلیه خارج می شود اما در صورتی که به صورت مزمن اتفاق بیافتد فقط در صورت عفونت، کلیه پیوندی خارج می شود.

برای جلوگیری از رد شدن کلیه توسط بدن چه کاری انجام می شود؟

برای اینکه پس از جراحی پیوند کلیه، کلیه پیوندی در بدن زنده بماند، تا پایان عمر برای بیمار داروهایی تجویز می‌ شود تا از رد شدن کلیه جلوگیری شود که در افراد مختلف ممکن است عوارض متفاوتی بگذارند.

داروها به طور مداوم در حال توسعه و تایید هستند و تیم تخصصی مراقبت‌ های بهداشتی پس از جراحی رژیم‌های دارویی را برای بیمار تنظیم می‌ کند.

اصولا در ابتدا چندین داروی ضد رد تجویز می‌ شود که دوز این داروها بسته به پاسخ بیمار ممکن است تغییر کند. داروهای ضد رد بر روی سیستم ایمنی بدن تأثیر دارند و بیمار در معرض خطر بیشتری برای عفونت قرار می گیرد.

برخی از عفونت‌ هایی که بیمار در معرض خطر ابتلا به آن‌ ها خواهد بود عبارتند از: عفونت قارچی دهان (برفک دهان)، تبخال و ویروس‌های تنفسی.

سخن پایانی

جراحی پیوند کلیه می تواند زندگی دوباره ای به بیماران کلیوی ببخشد اما یک عمل پیچیده و سخت است.

در این راه سهت، انتخاب یک پزشک اورولوژیست با تجربه و تبحر بالا و داشتن تجربه جراحی های موفق می تواند اولین گام موفقیت باشد.

تیم تخصصی دکتر فرشاد نامداری در این زمینه با مهارتی بالا می توانند برای شروع یک زندگی جدید بدون دیالیز و مشکلات کلیوی، همراه شما باشند.

یک پیوند موفق می‌تواند عمر فرد دریافت کننده را طولانی کند و کیفیت زندگی اش را بهبود ببخشد و بیمار از محدودیت‌های دیالیز و افزایش اوره خون و کراتینین خلاص شود.

منبع: my.clevelandclinic